2007 yılında Ömer F. Kurhan tarafından sendika tiyatrosu alanında yürütülen bir çalışmada ortaya konan minimum tiyatro konsepti, BGST çalışanlar tiyatrosu bölgesinin Biz, Siz, Onlar (2007) ve Şirket Hikâyeleri (2011) adlı oyunlarında denenen bir konseptti. Aradan geçen zaman içinde, BGST çalışanlar tiyatrosu bölgesi içinde minimum tiyatro konseptini sürdürmeye dönük dönem dönem bazı girişimler olsa da, çalışanlar bölgesinin düzenli bir yapıya kavuşamaması ve burayı kurmaya aday katılımcıların kişisel hayat tercihlerinin baskın çıkması gibi nedenlerle bu konseptin geliştirilerek sürdürülmesi kesintiye uğradı.

2015 Sonbaharında BGST Tiyatro Birimi ve Deneysel Sahne’nin güç birliğine giderek tiyatro birimini yeniden kurması girişimi, BGST'nin tüm birimlerinin yer alabileceği bir çatı projesi[1] olarak planlanan Savrulmalar projesi hazırlık çalışmaları ile aynı döneme denk geldi. Yine aynı dönemde, BGST çalışanlar tiyatrosu bölgesinin yeniden kurulması ve Savrulmalar projesi bağlamında eğitim-araştırma çalışmasını sürdürmesi gündeme geldi. Böylelikle çalışanlar tiyatrosu bölgesinin yeniden kurulmasına dönük bir inisiyatif şekillenmeye başladı. Bu raporda, 2016 Mart ayı itibariyle bir çalışanlar tiyatrosu çalışması olarak ele alınmaya başlanan Savrulmalar projesinin kolektif oyunlaştırma faaliyeti, eğitim-araştırma düzeneği, süreç içinde ortaya çıkan arazlar ve çalışmanın geldiği aşama ele alınacaktır.[2]

 

Savrulmalar: Bir Dava Hikâyesi

Baran, Zuhal ve Ahmet üniversite yıllarında farklı görüşlerden olsalar da pek çok kez aynı mücadelenin içerisinde yer almış üç arkadaştır. Yıllar sonra bambaşka yerlere savrulmuşlar bu üç arkadaş. Bir vakıf üniversitesinde araştırma görevlisi olan Baran bir sabah uyanır ve polis tarafından kendisine iletilen tebligatla öğrencilik yıllarından kalma bir davanın içine sürüklenir. Davaya konu olan söz konusu tarihte nerede olduğunu ispatlaması gerekir Baran. Yaptığı araştırma sonucu "o gece" üniversite son sınıfta arkadaşları Zuhal ve Ahmet ile birlikte olduğunu öğrenir. Baran arkadaşlarıyla yıllar sonra yeniden bir araya gelir ve arkadaşlarından "o gece" ile ilgili tanıklık etmelerini ister. İktidara yakın bir medya kuruluşunda editörlük yapan Zuhal ve yine iktidara yakın bir enerji şirketinde çalışan Ahmet, Baran’ın davasının terör savcısı tarafından soruşturulduğunu duyunca davaya bulaşmak istemezler. Ancak o tarihe ait sosyal medyadan paylaşılmış üçlüye ait bir fotoğraf vardır Baran’ın elinde. İkili istemeye istemeye de olsa Baran’a yardım edeceklerini söylerler. Baran savcılığa gidip ifade verir. Akabinde de savcı Baran’ı tutukluluğa sevk eder. Nihai kararın verileceği mahkeme günü gelir. Üç arkadaşın davaya konu olan o gece ile ilgili mahkemeye verdikleri ifadeler birbiriyle çelişir. Baran’ın suçlu bulunması an meselesidir artık...

 

Çalışma Düzeneği ve Süreç

BGST çalışanlar tiyatrosu bölgesi olarak geçtiğimiz zaman zarfı içinde haftada iki gün (yaz döneminde haftada üç gün) bir araya gelerek sürdürdüğümüz Savrulmalar çalışmasını temel olarak vücut çalışması, masa başı çalışmaları ve sahne üstü çalışmaları şeklinde yürütüyoruz.[3] Bu başlıklar süreç içinde çalışmanın genel ihtiyaçları ve programı göz önünde bulundurularak esnek bir şekilde kurgulandı.

Vücut çalışması dört ana bölüm şeklinde düzenlendi:     

1. Çalışmaya Hazırlık: Vücut çalışmasının bu bölümünde oyuncular karışık bir şekilde yürürler. Vücutların enerjik olmasına dikkat edilir. Oyuncuların postürleri düzeltilir. Bedendeki gerginlikler, kasılmalar atılır. Temel amaç, oyuncuların herhangi bir aksiyona başvurmadan çalışmaya konsantre olması.

2. Lider Eşliğinde Yürüme: “Aramak” temel fiziksel aksiyonu ile oyuncular dönüşümlü olarak belirlenen bir lider eşliğinde hareket eder. Bu bölüm, grubun ihtiyaçları doğrultusunda esneme ve denge hareketleri gibi küçük partlar ile genişletilir. Temel amaç, grubun tek bir organizmaymış gibi, belirlenen ortak aksiyon etrafında uyumlu bir şekilde hareket etmesi.

3. Temel Dans Adımları: Bu bölüm Kafkas temel adımı ile yürüyüş ve dönme çalışması ve 1-2-3 esneme adımından oluşmakta. Temel amaç, oyuncuların doğru ritmi basması, vücut postürlerini düzeltmesi ve sahne üstü vücut kullanımının enerjik bir hale getirilmesi.

4. Şınav ve Mekik: Temel amaç, oyuncuların bedenen güçlenmesi.

Bu bölümlerin yanı sıra zaman zaman ses/vokal çalışması da vücut çalışması içinde icra edildi. Ancak halen belli bir düzeneğe kavuştuğu söylenemez. Kadronun teknik ihtiyaçları göz önünde bulundurulduğunda ses/vokal çalışmasının ileriki dönemlerde ciddi bir şekilde yeniden ele alınması elzem duruyor.

Vücut çalışmasındaki bu düzenek çalışmanın hafta içi veya hafta sonu olması ve çalışma kadrosunun ihtiyaçları göz önünde bulundurularak zaman zaman revize edilmektedir. Vücut çalışmasında grubun ilk döneme göre özellikle ritim basma ve doğru postür gibi teknik sorunlarda kısmi bir ilerleme kat ettiği söylenebilmekle birlikte bu başlıklarda teknik gelişimin daha uzun vadeli ve istikrarlı bir şekilde planlanmasında fayda var. Vücut çalışmasının çalışanların tiyatrosu bağlamında ve “lider eşliğinde yürüme” bölümünden yola çıkarak beden eğitimi formatından çıkarılması, baştan sona kesintisiz bir şekilde akması ve seyirlik değeri olan bir bölüme dönüşmesi temel hedefinin bu anlamda ele alınması ve revize edilmesi gerekecektir.

Yaptığımız masa başı çalışmaları üç başlık altında toplanabilir:

1. Gündem Tartışması: Temel amaç, o hafta veya ay içinde ülke/dünya gündeminde kritik başlıkların grup tarafından yorumlanması ve kolektif oyunlaştırma faaliyetini de besleyecek sonuçlara ulaşılması.

2. Anlatı/Vukuat Çalışması: Oyunlaştırma faaliyetine dönük vukuat analizi çalışması ve katılımcılar tarafından önerilen anlatıların grup tarafından değerlendirilip sahne üstüne dönük malzemenin seçilmesi.

3. Okuma/Araştırma Çalışması: Oyunun arka planını ve sahne üstünü besleyecek okuma ve araştırma çalışmalarının düzenlenmesi.

Oyunlaştırma teması oldukça güncel olmasına rağmen grubun gündem tartışması bölümünü düzenli bir şekilde yürütmediğini belirtmek gerek. Öte yandan, dönem dönem yapılan gündem tartışmalarının sahne üstünü doğrudan besleyebilecek örnekler sunduğunu söylemek de mümkün: Misal, son dönemde ülkedeki seküler kesimin yurtdışına kaçma düşüncesinin/oranının hızlı bir şekilde artması oyundaki iki ana karakter olan Baran ve Zuhal için belli bir yönelim ve tartışma sunuyor. Baran için yurtdışı bir çıkış opsiyonu olarak dururken, Zuhal’in önünde halen memlekette tırmanabileceği kariyer basamakları mevcuttur.  

Oyunlaştırmaya dönük anlatı çalışması egzersizi ağırlıklı olarak çalışmanın ilk aşamalarında yapıldı. Giriş niteliğindeki bu egzersiz çalışmasının, oyundaki ana karakterlerin temel yönelimleri ve üç arkadaşın geçmiş ilişkisine dair belli nüveler barındırdığı söylenebilir. Anlatı çalışmaları sürecinde olay örgüsü de şekillenmeye başladı. Öte yandan kolektif oyunlaştırma çalışmasının kritik başlıklarından vukuat analizi çalışmasının grup tarafından yeterince ele alınmadığını söylemek gerekir. Vukuat analizi çalışması proje danışmanının uyarısıyla sahne üstündeki malzemeler yeniden ele alınarak yapıldı. Böylelikle mevcut sahne taslaklarındaki boşluklar ve belirsiz yerler giderilerek, sahne akışı içinde arda arda sıralanan vukuatların neden-sonuç ilişkisi ile birbirlerine bağlanmalarına dikkat edildi.

Okuma/araştırma çalışması kapsamında oyunlaştırma faaliyetinin ilk dönemlerinde oyunlaştırmaya konu olan belli temalar araştırılarak grup içine dönük kısa sunumlar yapıldı. Bu çalışmalar kapsamında bir yazı ve bir söyleşi yayınlandı: Yargının Siyasallaşması Meselesinde AKP İktidarı Tecrübesi ve İktidar ve Patron Baskısı Altında Bir Sektör: Medya ve Çalışanları. Bunun yanı sıra M. Albert’in Noam Chomsky ile yaptığı söyleşi “Entelektüellerin Sorumluluğu” adlı kitap ve I. Wallerstein’in “Liberalizmden Sonra” adlı kitabından belli bölümler grup tarafından okunarak, oyunlaştırmaya konu olan üç ana karakterin temel dramaturjik yönelimlerine dair tartışmalar yürütüldü. Buna göre, üç arkadaş için özetle şunlar söylenebilir: Baran, akademi çarkının içinde “kâtiplik” düzeyinde bir rutinin içinde yer alıyor. Kürt kimliği dolayısıyla toplumsal sorunlara karşı kısmen sorgulayan bir yöne sahip ancak örgütlülükten de uzak duran “pseudo-entelektüel” bir tip. Zuhal iktidara yakın bir medya grubunda çalışıyor. Cumhuriyetçi ve seküler saiklere sahip ancak kariyerist yönü ağır basan “yandaş muhalif” bir tip. Ahmet iktidara yakın bir şirkette enerji sektörü alanında çalışıyor. Sistemdeki arazları görebilen ancak mevcut iktidardan da nemalanan, muhafazakâr ve “pragmatist yurdum insanı” bir tip.

Hâlihazırda, kamuya dönük paylaşılan bir yazı ve söyleşi dışında başka bir üretimin olmaması okuma/araştırma çalışmasının da giriş niteliğinde kaldığını gösterir önemli bir veri olarak not edilebilir. Öte yandan, oyunlaştırma faaliyetinin ana karakteri olan ve İstanbul gibi bir metropolde yaşayan bir Kürt olarak Baran’ın Kurdî duruşunun halen netleşmediğini belirtmek gerekir. Buraya dair arka plan çalışmasının, sahne üstü malzemeyi de geliştirebilecek şekilde düzenlenmesi elzem duruyor.

Sahne üstü çalışmalar, çalışmanın ilk dönemlerinde kompleks oyun kurgusu yapısının bir parçası olan fantastik sahnelemelere dair bazı denemeler ve temel oyunculuk egzersizleri şeklinde yürütüldü. 2016 Mart ayı itibariyle, yani Savrulmalar projesinin çalışanların tiyatrosu çalışması olarak ele alınması ile birlikte de bu çalışmalar Baran’ın dava hikâyesine dönük sahne taslaklarının oluşturulması şeklinde devam etti. Yapılan sahne çalışmaları sonucu şuana kadar üç sahne taslağı oluşturuldu:

1.Sahne (Tebligat): Baran doktora tezini yazmaya çalışır. Çalışması çeşitli nedenlerle kesintiye uğrar. Polis kapısını çalar, savcılığa giderek ifade vermesini tebliğ eder.

2.Sahne (Buluşma): Üç arkadaş Zuhal’in çalıştığı medya şirketinde buluşur. Baran buluşmalarının gerekçesini açıklar; üçlünün yolları Baran’ın davasında birleşir.

3.Sahne (Savcı): Baran avukat arkadaşı ile birlikte savcılığa gidip ifade verir. Savcı Baran’ı tutukluluğa sevk eder.

Bu üç sahnenin oluşturulması sürecinde, sahne taslaklarının hızlı bir şekilde çıkarılması, eldeki çerçevenin sınanması ve sonrasında da detay çalışmalarına ağırlık verilmesi hedefleniyordu. Ancak süreç içinde yaşanan bazı yanlış yöntemler zaman kayıplarına neden oldu. Buluşma sahnesinde (2.sahne) vukuat analizi çalışmasının es geçilmesi, söz konusu zaman kaybının önemli bir nedeni olarak not edilebilir. Savcı sahnesinde (3.sahne) ise çalışmalarda sahnenin ana vukuatı yerine ön bölümdeki alt vukuatlar üzerinde gereğinden fazla durulması sahne taslağının çıkarılmasında gecikmenin temel nedeni olarak not edilebilir. Diğer taraftan, dönem dönem oyuncuların bireysel hazırlıklarının yeterli olmadığı ve sahne üstü doğaçlamalarının tıkandığı çalışmalar da yaşandı.

BGST çalışanlar tiyatrosu bölgesi olarak halihazırda oyunlaştırmaya dönük elimizdeki 3 sahne taslağı üzerinden detay çalışmalarımız sürmekte olup önümüzdeki günlerde de oyunun finali olarak tasarladığımız 4.sahnenin (Mahkeme) taslağını oluşturarak prodüksiyon sürecine girmeyi planlıyoruz. Yine bu süreç içinde metin düzenlemesi, sahneler arası geçiş ve oyun üslubuna dair çalışmalara ağırlık vererek 2017 yılının başında oyunu sahnelemeyi hedeflemekteyiz.

Yukarıda özetlenen süreç boyunca, minimum tiyatro konsepti ile kolektif oyunlaştırma faaliyetini yürütme konusunda mevcut kadronun yeterli birikime sahip olmaması önemli bir sorun olarak karşımıza çıktı. BGST çalışanlar tiyatrosu bölgesinde deneyim aktarımı konusunda yıllar içinde yaşanan kesintiler Savrulmalar çalışması süreci içinde zaman zaman yöntem karmaşası sorununu da beraberinde getirdi. Bu çalışma sürecinin kadronun iç eğitimi açısından oyunculuk, anlatı yazma ve oyunlaştırma faaliyeti gibi başlıklarda belli kazanımlar barındırdığını söylemekle birlikte, BGST çalışanlar tiyatrosu bölgesinin yeniden kurulması iddiasının kadro tarafından sahiplenerek devam ettirilip ettirilemeyeceği, süre giden çalışmanın akıbeti ve devamında geliştirilecek yeni çalışma süreçleri ile birlikte görebileceğiz.

                                        

[1] BGST çatı projeleri dans, müzik, tiyatro ve toplumsal araştırmalar birimlerinin farklı düzeylerde katılım göstererek oluşturdukları projelerdir. Geçtiğimiz yıllarda düzenlenen Kardeş Türküler Harbiye Açıkhava buluşmaları ve Karşılaşmalar (2012-2013) oyunu bu tarz projeler arasında sayılabilir.

[2] 2016 Mart ayında, proje danışmanı Ömer F. Kurhan’ın önerisiyle Savrulmalar projesinin, BGST’nin bir diğer projesi Kim Var Orada? Muhsin Bey’in Son Hamlet’i (2015-2016) oyun kadrosu ve çalışma programı ile çakışması ve kalan kadronun da ağırlıklı olarak BGST çalışanlar tiyatrosu bölgesinden olması itibariyle planlanan çatı projesinin gerçekçi olmadığı ve mevcut Savrulmalar projesinin çalışanlar tiyatrosu çalışması şeklinde yeniden ele alınması gündeme geldi. Bu kapsamda kolektif oyunlaştırmaya konu olan Savrulmalar projesi çerçeve önerisi revize edilerek sadeleştirildi ve “çalışanların tiyatrosu” temposuna uygun hale getirildi. Fantastik sahnelemeleri de içermesi tasarlanan iki katmanlı kompleks oyunlaştırma modeli terk edilerek oyunun merkezi Kafkaesk bir dava süreci olarak belirlendi.

[3] Bu çalışmaların yanı sıra proje grubu da çalışmaların organize edilmesi ve sahne çalışmalarına hazırlık gibi başlıklarda sorumluluk alıyor.