1. ÇALIŞMA: SERBEST AKSİYON ÇALIŞMASI¹

2004 yılında
fiziksel aksiyon çalışmalarına teorik ve pratik bir derinlik kazandıracak bir
çerçeve oluşturma girişimi ile TB içerisinde Fiziksel Aksiyonlar Atölyesi
çalışması düzenlenmişti. Bu çalışma Stanislavski'nin fiziksel aksiyonlar
yöntemini Brecht'in toplumsal dramaturjiyi merkeze alan bakışıyla yeniden ele
almayı hedefliyordu.²

2006 Temmuz ayına gelindiğinde TB
atölyenin geliştirilmeye açık olan yönlerinin tartışılmaya başlanması amacıyla
bir eğitim araştırma çerçevesi üzerinden Fiziksel Aksiyonlar Atölyesinin yeniden
ele alınmasına karar verildi.

Bu anlamda öncelikle Fiziksel Aksiyonlar
Atölyesinin olanaklarının keşfedileceği, ardından 'olay örgüsü ve dramaturjinin'
merkeze alınmasıyla atölyenin derinleştirilmesine katkıda bulunabilecek
denemelerin yapılacağı bir çalışma programı oluşturuldu.

23 Temmuz ve 30
Temmuz çalışmalarında, Fiziksel Aksiyonlar Atölyesinin serbest aksiyon çalışması
ayağına başlandı. Amaç, çalışmanın fiziksel aksiyonlar atölyesinin kriterleri
baz alınarak değerlendirilip oyuncuların gerekli görüldüğü noktada
çalıştırılması idi.

Serbest aksiyon çalışmasında oyunculara çeşitli
eylemler verildi ve on beş dakika boyunca hazırlık yapmaları istendi.

Eylem: Aramak
Oyuncunun verili durum
önerisi: Sarhoş bir adam geç saatte evine dönmüştür, anahtarını arar.

Oyuncu eylemine belli bir fotoğrafla başlayıp belli bir fotoğrafla
bitirmiyordu. Bu da oyuncun ne zaman oynamaya başladığının anlaşılmasını
güçleştiriyordu. Sahne parçasına belli bir fotoğrafla başlama ve parçayı yine
bir fotoğrafla bitirme uyarısı yapıldı.

Atölye Kriterleri
çerçevesindeki değerlendirmeler:
- Ekonomi ve Bedensel Kullanım:
Oyuncunun 'sarhoş' imgesini vermek için kullandığı sarsak duruşun ve
sallanmaların, jest mimik fazlalığına yol açtığı ve anlaşılırlığı zorlaştırdığı
yorumu getirildi.
- Skor ve Organizasyon: Oyuncunun tasarımı "elindeki bozuk
parayı anahtar zanneder ve deliğe uydurmaya çalışır" şeklindeydi. Ancak, "parayı
deliğe uydurmaya çalışma, olmadığını görme, daha sonra elindekinin anahtar değil
para olduğunu anlama" aşamalarının anlaşılmadığı, oyuncunun tasarımını daha net
aktarması gerektiği yorumunda bulunuldu.
- İmgesel Tasarım ve İç Aksiyon /
Üslup ve Dramaturji: İzleyicilerin sahnedeki parçadan anladıkları "alt orta
sınıf bir aile babası, bezmiş bir ruh hali içinde meyhaneden döner" şeklindeydi.
Oyuncu ise "mezuniyet töreninde içip dağıtmış ve bitmiş bir halde eve dönmüş bir
öğrenci" tasarladığını belirtti. Ancak bu sahneye yansımıyordu. Tasarımın
ayrıntılandırılmasındaki eksiklikler (Öğrenci nasıl eğlenmiştir, nasıl bir ruh
hali içindedir) ve tavır/dramaturji (Bu öğrenciye oyuncunun tavrı nedir? Ör.
Mezuniyet töreninde içip dağıtması olumlanmakta mıdır?) eksikliği sebebiyle
oyuncunun önerisinin sahneye yansımadığı sonucuna varıldı.
NOT: Oyuncunun
kafasındaki "yapısı itibariyle bu çalışmada yapılabilecek şeyler sınırlıdır"
şeklindeki imge, toplumsal değeri olan bir dramaturji önermemesinde etkili
olmuştu. Bu imgenin yanlış bir imge olduğu söylendi, atölye notlarındaki
"gerdeğe girmeyi bekleyen gelin"³ örneği hatırlatılarak, basit bir
sahnelemede bile toplumsal değeri olan dramaturjiler yapılabileceği belirtildi. Eylem: Saklamak
Oyuncunun verili durum
önerisi: Faili meçhul cinayet işlemiş ve elinde silahla olay yerinden
uzaklaşmakta olan bir kişi, karşıdan birinin geldiğini görür ve silahını saklar.


Atölye Kriterleri çerçevesindeki değerlendirmeler:
- Skor ve
Organizasyon: Oyuncunun silahı sakladığı anın, sahne parçasının bütünü içinde
yeterince vurgu almadığı söylendi. Oyuncu, faili meçhul cinayetlerin aslında
gizlenmediğini, cinayeti işleyen kişinin silahını saklarken çok da tedirgin
olmayacağını düşündüğünü, bu sebeple ilgili kısmı özellikle uzatmadığını, hatta
silahı 'saklamak'tan ziyade 'tehditkar bir şekilde yerine koyma'yı tercih
ettiğini söyledi. Bu tehdidin anlaşılabilmesi için yine de saklama kısmını daha
vurgulu oynaması önerildi.
- İmgesel Tasarım ve İç Aksiyon: Oyuncunun olmayan
kişiyi sahne üzerinde tasarlarken zorlandığı, sahneye bir oyuncu daha
eklenmesinin, özellikle 'saklama' kısmının aksiyonunu değiştireceği görüşü
ortaya atıldı. Bunun üzerine başka bir oyuncu 'sokaktan geçmekte olan kişi'
olarak sahneye çıktı. Diğer kişiyle göz göze gelen oyuncu, silahı saklamadan
evvel bir anlık tereddüt yaşadı, bu sayede 'tehditkar biçimde saklama' kısmını
daha iyi icra etti.
- Üslup ve Dramaturji: Bu kriter çerçevesinde silahı
saklama jestinin, oyuncunun yüklediği anlam sayesinde toplumsal bir jest haline
gelebildiği söylendi. Ancak oyuncunun tiplemeye eleştiri getirmek adına
kullandığı mizahi üslubun, hedeflediği etkinin çıkmasına engel olduğu yorumu
yapıldı ve cinayet olgusu düşünülerek "Galip Sokaklara Talip"te rüya sahnesinde
kullanılana benzer "ürkütücü" bir üslup kullanması önerildi⁴. Oyuncu
bu yorumu denediğinde dramaturjik tercihinin sahneye daha iyi yansıdığı
görüldü.

Atölye Kriterleri çerçevesi üzerine eklenebilecek
değerlendirmeler:
- Oyuncunun önerisi, kısa bir kurgu parçası oluşturmak
yönündeydi. "Adam cinayeti işledikten sonra koşarak kaçar, derken karşıdan
gelmekte olan birini görür, silahını göstere göstere saklar ve yoluna devam
eder." Atölye kriterleri çerçevesinde yaklaşılsaydı, bu sahne parçasının ön ve
son kısımları atılıp yalnızca kesitin icrasına, yani 'saklama' kısmına
odaklanılabilirdi. Ancak grubun genel görüşü oyuncuların imgesel tasarımına ve
hedeflenen dramaturjinin sahne üzerine aktarılmasına yardımcı olduğu sürece, bu
tip bir kurgucuğun tümüne çalışılabileceği yönündeydi. Örneğin oyuncu koşarak,
hatta kaçarak antre yapmayı tercih etmişti, ancak bu tercih "faili meçhul
cinayetler saklanmaz, rahatça işlenir" yönündeki dramaturjik tercihine
uymuyordu. Bu yorum üzerine oyuncu daha soğukkanlı bir antre yapmayı tercih etti
ve bu yöndeki düzeltme, mantık ve ardardalık çerçevesinde sahne parçacığının
bütününe olumlu etki yaptı: Soğukkanlı bir şekilde girer, karşıdan gelen birini
görünce bir an tereddüt yaşar ama (antredeki yorum değişikliğinin yardımıyla)
kendinden emin ve tehditkar bir aksiyonla silahı yerine koyar, tehdidini
sürdürerek yoluna devam eder. Eylem: İzlemek
Oyuncunun verili durum
önerisi: Çocuk ailesiyle birlikte televizyon izlerken filmde cinsel içerikli
bir sahne çıkar, ailesinden çekinen çocuk kitap okuyormuş gibi yapar, aile
tarafından televizyon kapatılır.

Atölye Kriterleri çerçevesindeki
değerlendirmeler:
- İmgesel tasarım ve İç Aksiyon / Üslup ve Dramaturji:
Oyuncunun tiplemenin yaşını, anne-babanın varlığının duruma nasıl etki ettiğini
ve tepkilerini, ayrıca mekanı (evde olduğunu düşünen oyuncu çitlediği
çekirdeklerin kabuklarını yere atıyor) yeterince tasarlamamış olmasının
anlaşılırlık sorunu yarattığı kanısına varıldı. Özellikle yaş tasarımı, izlediği
görüntüye dair tavrını ve yapılan dramaturjiyi değiştirecekti. Oyuncu yaş ve
mekan tasarımını netleştirdi ve sahne parçası daha anlaşılır bir hale geldi.
Ancak yine de, anne ve babanın nasıl bir tepki verdiğini oyuncunun yeterince iyi
belirlemediği görüldü. Oyuncudan bu noktayı netleştirmesi de talep edilebilirdi
fakat farklı bir öneri olarak oyuncunun olmayan kişilerle ilişkisini
kolaylaştırmak amacıyla farklı iki oyuncu anne ve baba olarak sahneye eklendi.
Bu sefer, oyuncunun tasarımı (müstehcen sahne aile üzerinde soğuk duş etkisi
yapar) ile diğer oyuncuların tasarımı (rahatsız olurlar ama umursamaz görünmeye
çalışırlar) uyuşmadı. Bunun üzerine diğer oyunculardan, çocuğu oynayan oyuncunun
tasarımına uygun şekilde oynamaları istendi. Bu şekilde oynanınca, oyuncunun
"12-13 yaşlarında bir çocuk için cinsellik içeren herhangi bir öğenin çekirdek
ailede sorgusuz sualsiz yasaklanması"na dair yaptığı dramaturjinin yansıtılması
sağlandı.

Atölye Kriterleri çerçevesi üzerine eklenebilecek
değerlendirmeler:
- Bu örnekte, bir önceki örnekten farklı olarak oyuncu
tüm sahne boyunca izlemek eylemini icra ediyordu. Fakat oyuncunun önerdiği
aşamalandırma ve izlemek eylemi içerisinde icra ettiği yan eylemler sayesinde
(televizyondaki sahne 'masumane' şekilde başlar, müstehcenliği giderek artar,
anne babasından çekinen çocuk kitap okurmuş gibi yaparak sahneyi izlemeye devam
eder, televizyon kapatılır) çalışma kesit merkezinden sıyrılıp olay merkezli
hale gelebildi. Eylem: Aramak
Oyuncunun verili durum
önerisi: İşsiz kalmış bir adam, paraya çok ihtiyacı olduğu için, kasabasına
sığınmış siyasi bir mahkumu ihbar etmeyi düşünür. Mahkumu politik olarak
desteklemesine rağmen ihbar etmek üzere onu arar, bulduğunu sanır ve tam telefon
edecekken ihbar etmekten vazgeçer.

Atölye Kriterleri çerçevesindeki
değerlendirmeler:
-İmgesel Tasarım ve İç Aksiyon: Bu örnek üzerindeki en
temel tartışma, fazlaca gelişkin bir altmetin tasarlamanın hem icrayı hem de
anlaşılırlığı zorlaştırmasıydı. Oyuncudan "mahkumu gördüğünü sanıp telefona
yönelme, sonra vazgeçme, gördüğünün saklambaç oynayan çocuklar olduğunu anlama
ve zaten mahkumu ihbar etmeye içinin elvermeyeceğinin farkına varma" şeklindeki
aşamaları atarak yalnızca 'arama'yı oynaması istendi. Çünkü bu aşamalar, diğer
örneklerin aksine, çalışmanın olay merkezli bir yere kaydırılmasını sağlamıyor,
bilakis oyuncuyu zorluyor ve anlaşılırlığı engelliyordu. Oyuncu sadece 'arama'
kısmını oynadı ve yorumu verili koşullara uygunluk açısından anlaşılır bulundu.
Sonuçta küçük bir sahne parçası için bu kadar gelişkin bir altmetin tasarlamanın
oyuncuyu fazlasıyla 'içe dönük' bir oyunculuğa zorladığı ve dolayısıyla
oyuncunun klişelere başvurduğu yorumu yapıldı. Eylem: Saklamak
Oyuncunun verili durum
önerisi: Çocuk fırından çaldığı yiyeceği saklar.

Atölye
Kriterleri çerçevesindeki değerlendirmeler:
-İmgesel Tasarım ve İç
Aksiyon: Oyuncu şöyle bir eylem çizgisi oluşturdu: Sahneye koşarak girer,
sahnenin ortasında durur, elindeki yiyeceği yemeye başlar, fırın sahibinin
geldiğini görünce de yemeği ondan saklar. Oyuncunun imgesel tasarımında
eksiklikler olduğu fark edildi. Çocuğun ne zamandan beri koştuğu, çocuğun nereye
gelince durduğu, ne çaldığı gibi ayrıntılar net olarak anlaşılmıyordu. Oyuncudan
bu noktaları netleştirmesi istendi. Çaldığı şeyin ne olduğunun (ekmek mi, pasta
mı, poğaça mı) dramaturjiyi etkileyeceği söylendi. Oyuncuya yardımcı olması için
fırın sahibini oynayacak bir oyuncu daha sahneye çıkarıldı.
-Skor ve
Organizasyon: Fırın sahibi ile karşılaşmaları, onun çocuğa acıyıp onu
yakalamaktan vazgeçmesi, çocuğun korkması, o gidince rahatlaması gibi aşamaların
net olarak anlaşılmadığı görüldü.
-Üslup ve Dramaturji: Fırın sahibini
oynayan oyuncu, çocuğu görünce ona acıyıp dövmekten vazgeçti. Ancak çocuğu neden
dövmekten vazgeçtiği sahneden anlaşılmıyordu. Buraya verilecek olan cevabın,
(Örn: Çocuk gerçekten aç olduğu için çalmıştır, fırın sahibi bu durumu fark eder
gibi) sahnenin dramaturjisi acısından kritik bir önemi olduğu tartışıldı. Eylem: İzlemek
Oyuncunun verili durum
önerisi: On yaşlarında bir çocuk heyecanla hayranı olduğu tenisçinin maçını
izler, diğer izleyiciler tarafından yadırganır.

Atölye Kriterleri
çerçevesindeki değerlendirmeler:
-Ekonomi ve Bedensel Kullanım: Oyuncu
tenis maçını izlemenin dışında dışarıdan bilet alma, sandalyesini bulmaya
çalışma gibi yan eylemler de üretmişti. Bu yan eylemlerin oyuncunun izleme
eylemine hizmet etmediği görüldü, bu sebeple yan eylemler törpülendi. Oyuncu 10
yaşlarında bir çocuğu oynuyordu, fakat fiziksel kişilendirme noktasında
problemlerle karşılaşıldı.
-İmgesel Tasarım ve İç aksiyon: (Anlaşılırlık
Problemi) Oyuncunun göstermek istediği; 'elit' bir tenis maçında bir çocuğun
sevinmesi, alkışlaması gibi doğal davranışlarının izleyenler tarafından
yadırganması idi. Bu tasarım net olarak anlaşılmıyordu. Çünkü sergilenmek
istenen cümle asıl olarak sahnede olmayanların tepkileri üzerinden
oluşturuluyordu. Bu sebeple diğer seyircileri oynamak üzere başka oyuncular
sahneye çıktı.
-Üslup ve dramaturji: Çocuğun grotesk bir üslupla oynaması,
izleyenlerinse yalın bir üslubu tercih etmeleri etrafını rahatsız eden çocuk
imgesi veriyordu.
-Skor ve Organizasyon: Sahnedeki topu izleme ritminin
oldukça yavaş olduğu, seyircilerin bu ritimle oynayarak tepki üretmekte zorluk
çektikleri görüldü. Eylem: Okumak
Oyuncunun verili durum
önerisi: Okul bahçesinde 'andımız'ı okurken unutan kız çocuğu cümleleri
kafadan atmaya başlar, öğrencilerin güldüğünü görünce durum hoşuna gider, hocası
gelir ve tokat atar.

Atölye Kriterleri çerçevesindeki
değerlendirmeler:
-Ekonomi ve Bedensel Kullanım (Jest mimik enflasyonu) :
Oyuncudan jest ve mimiklerini daha ekonomik kullanması talep edildi. Jest ve
mimiklerin temizlenmesiyle, ilk aşama için daha mizahi bir etki
çıktı.

Atölye Kriterleri çerçevesi üzerine eklenebilecek
değerlendirmeler:
- Örnek üzerine bir dramaturji tartışması yapıldı.
Aslında atölye kriterlerinde var olan üslup-dramaturji kriteri oyuncunun seçtiği
üslubun dramaturjisine uygun olup olmadığını tartışır. Ancak bu noktada atölye
bağlamı ötesinde ikinci bir tartışmaya geçildi. Daha eleştirel bir dramaturji
oluşturmak için çocuğun tokadı yedikten sonra nasıl bir tepki vermesinin daha
uygun olacağı tartışıldı. Her gün askeri bir disiplinle yapılan ant okuma
eyleminin öğrenciler üzerinde bir baskı oluşturması sebebiyle tokat yedikten
sonra öğrencinin rahatça yerine geçmesinden ziyade utanması ve içine kapanması
önerildi. Bu öneri üzerine denemeler yapıldı. Eylem: Çalışmak
Oyuncunun verili durum
önerisi: Öğrencinin, hocanın sorduğu soruyu yanındaki arkadaşı ile rekabet
ederek çözmeye çalışması.

Atölye Kriterleri çerçevesindeki
değerlendirmeler:
- İmgesel Tasarım ve İç Aksiyon (Anlaşılırlık) :
Oyuncunun, rekabete dayalı eğitimin öğrenci üzerindeki yansımasını gösterme
niyeti izleyiciler tarafından anlaşıldı. Oyuncunun skorundaki belli aşamaların
daha net bir şekilde icra edilmesi talep edildi ve birkaç kez çalışıldı. Bu
tekrarlamalarla birlikte jest ve mimik enflasyonu ortaya çıktı, oyuncunun jest
ve mimikleri ilk icrasındaki gibi olması için yeniden temizlendi.
- Üslup ve
dramaturji: Çıldırmış bir şekilde soruyu daha hızlı çözmeye çalışan çocuğun
grotesk yorumu seçilen dramaturjiye uygun bulundu.
- Skor ve Organizasyon:
Oyuncunun aksiyonlarının birbiri içine karıştığı uyarısı üzerine aksiyonlarını
aşamalandırması üzerine çalışıldı.

Atölye Kriterleri çerçevesi
üzerine eklenebilecek değerlendirmeler:
- Bu örnekte, oyuncu tüm sahne
boyunca genel çalışma eylemi altında bir olay örgüsü oluşturdu, belli bir
dramaturji önerisi yaptı ve bu dramaturjiye uygun bir üslup kullandı. Bu anlamda
çalışmanın uzun vadede hedeflediğimiz şekilde kesit merkezinden sıyrılıp olay
merkezli hale gelebildiği, ufak bir sahneleme önerisinin oluştuğu söylenebilir. Eylem: Beklemek
Oyuncunun verili durum
önerisi: Orta yaş üstü bir adam banka sırası bekler.

Atölye
Kriterleri çerçevesindeki değerlendirmeler:
- Ekonomi ve Bedensel
Kullanım: Oyuncuya sergilediği karakterin kaç yaşlarında olduğu soruldu. Oyuncu
orta yaş üstü bir adamı canlandırdığını söyledi. Bunun üzerinden karakterin
yaşını netleştirerek fiziksel kişilendirmesini tekrar oluşturması istendi.
-
İmgesel Tasarım ve İç Aksiyon: Oyuncunun emekli maaşını almak üzere bankaya
gelmesinden başka bir şey tasarlamamış olduğu fark edildi. Bu noktada oyuncudan
(örn: paraya ihtiyacı olup olmadığı gibi) verili durumları daha iyi tasarlaması
istendi. Yeniden denendiğinde, oyuncunun huysuz bir ihtiyar yorumu yaptığı ama
tasarımın hala eksik olduğu gözlendi.
- Üslup ve Dramaturji: Bekleme
eyleminin icrasında bir problem olmadığı saptandı, ama bankada bekleyen yaşlı
adamın durumuna dair net bir dramaturji yapılamadı.

1 Bu yazı, Fiziksel Aksiyonlar Atölyesinin "serbest
aksiyon" bölümü üzerinden yapılan çalışmaların notlarını ve grup içi tartışma
noktalarını paylaşmak amacıyla kaleme alındı. Atölyenin içinde yer alan diğer
başlıklarla ilgili benzer yazıları ve ortaya çıkan sonuçları, çalışmalar
tamamlandıkça BGST web sitesi üzerinden kamuoyuna açmaya devam etmeyi
düşünmekteyiz. Atölye kapsamındaki tartışmaların bitirilmesinin ardından da
atölyenin kurgu ve dramaturjiyi merkeze alarak nasıl derinleştirilebileceğine
dair belli önerilerin tartışılması hedefleniyor.
2 Şubat 2004
Tarihli Fiziksel Aksiyonlar Atölyesine Dair
3 Şubat 2004
Tarihli Fiziksel Aksiyonlar Atölyesine Dair başlıklı yazıda "beklemek"
eylemi
4 Galip Sokaklara Talip - Oyun Üzerine Ömer F. Kurhan ile Yapılan
Söyleşi