Bakteriyel gıda zehirlenmesi, tehlikeli ışınlama teknolojileriyle değil gecikilmiş temel temizlik önlemlerin alınması ile kolayca önlenebilir.
Güçlü hükümet desteğine sahip olan gıda ve nükleer sanayileri, geniş ölçekli bir gıda ışınlaması programını kabul ettirmek için kısa süre önce ortaya çıkan E.coli 0157 patojenik et zehirlenmesi salgınını kullanmaktadır. FDA hâlen, sığır eti, domuz eti, tavuk eti, yumurta, sebze, meyve, un ve baharatların yüksek-düzeyde radyasyon ile işlemden geçmesine izin vermektedir. ABD Tarım Bakanlığı da ithal edilen meyve ve sebzelerin ışınlanmasını önermektedir.
Güçlü sanayi çıkarlarına teslim olan Temsilciler Meclisi ve Senato Tahsisat Komisyonları kısa süre önce FDA’nın ışınlanmış gıdalar için zaten zayıflatılmış etiketleme kurallarını, “ışınlanmıştır” ibaresini “elektronik pastörizasyon”(1) ibaresiyle değiştirerek yumuşatmayı teklif etmişlerdir; bu terim bir zamanların önde gelen savunma sanayi yüklenicilerinden San Diego merkezli Titan şirketi tarafından önerilmişti. Bu şirket ışık hızında hareket eden elektron huzmesiyle yiyecekleri hedef alan oldukça maliyetli lineer hızlandırıcı “E-hüzmesi” teknolojisini kullanıyor. Bu teknoloji ilk olarak Başkan Reagan’ın “Yıldız Savaşları” programı için tasarlanmıştı. Ne var ki, teklif edilen elektronik pastörizasyon etiketi örtmeceli (euphemistic) bir saçmalıktır çünkü FDA’nın kabul ettiği et radyasyonu dozajı olan 450.000 rad bir göğüs röntgeninden yaklaşık olarak 150 milyon kat daha fazla olup tüketicilerin temel bilme hakkının da ihlâlidir.
Ayrıca, yeni etiket girişimi pervasız bir girişimdir. Işınlanmış et pişmiş etten oldukça farklı bir üründür. İster lineer hızlandırıcılarla isterse topak haline getirilmiş radyoaktif izotoplarla ışınlanmış olsun sonuçta oluşan iyonlaştırıcı radyasyon doymamış yağlardan yüksek derecede reaktif serbest radikaller ve peroksitler üretir. ABD Ordusu’nun 1977’deki analizlerinde, ışınlanma ya da etin pişmesi sırasında oluşan uçucu (volatile) kimyasallar arasında önemli farklılıklar ortaya çıkarılmıştır (2). Işınlanmış sığır etindeki bir kanserojen olan benzen düzeyinin, pişmiş sığır etinden on kat kadar daha fazla olduğu bulunmuştur. Ek olarak, yetersiz bir şekilde karakterize edilen ve “kanserojen veya belirli koşullar altında kanserojenik” olduğu belirtilen altı tane “benzersiz radyolitik kimyasal ürün” de tespit edilmiştir (2).
1980'de toplanan FDA Işınlanan Gıda Komitesi, ışınlanan etin kimyasındaki bu çarpıcı değişiklikleri esas alarak radyolitik ürünlerin konsantrasyonunu ençoklaştırmak için güvenlik testlerinin ışınlanan gıdanın bütününü değil konsantre özünü temel alması gerektiği uyarısını açık bir şekilde yapmıştır (3). Böylece rutin güvenlik testi için yeterli hassasiyet koşulunun geliştirilmesi mümkün hale gelecektir. 1984’de Epstein ve Gofman, “kararlı radyolitik ürünlerin, çeşitli çözücüler yardımıyla ışınlanan gıdalardan ayrıştırıldıktan sonra konsantre edilip test edilebileceğini ve bu temel çalışmalar yapılana kadar sanayinin güvenlik teminatlarının hiçbir bilimsel dayanağının olamayacağını” ısrarla belirtmişlerdir (4). Aynı derginin editöryal yorumunda FDA’nın “mevcut tekniklerle (radyolitik ürünleri test etmek ve) tespit etmenin neredeyse imkansız” olduğunu kabul ettiği aktarılmaktadır. İdare’nin güvenli olduğuna ve düzenlemeden vazgeçilmesi gerektiğine dair iddiaları bu tekniklere dayanmaktadır (5).
Işınlanan etler ve diğer gıdalardaki radyolitik ürünlerin konsantre özlerinin toksikolojik ve kanserojenlik testlerinden geçirilmesi gerekliliğini reddeden FDA, 1980’lerin başlarından önce yayınlanmış olan 441 çalışma içerisinden beş çalışmayı ışınlanmış gıdaların güvenli olduğuna dair iddialarında temel almaya devam etmektedir. Ne var ki bu çalışmaları inceleyen FDA Işınlanan Gıdalar Görev Komitesi Başkanlığı, 1982 standartlarına göre bu çalışmalardan hiçbirinin de yeterli olmadığını öne sürmüştür (6); 1990’lı yılların standartlarına göre bu çalışmalar daha da yetersiz hale gelmiştir (7). Dahası, bu çalışmaların ayrıntılı bir analizi bu çalışmaların bariz bir şekilde kusurlu ve ışınlamayı aklamaktan uzak olduğunu ortaya koymuştur (8).
Bu sonuçlar hiç de şaşırtıcı değildir çünkü 1986’dan önce yapılan değişik bağımsız çalışmalar, ışınlanan gıdalarda yapılan testlerde mutajenik ve kanserojenik radyolitik ürünlere rastlamış ve genetik toksisite kanıtlarını doğrulamıştır (9). 1970’lerde Hindistan Ulusal Beslenme Enstitüsü tarafından yapılan çalışmalarda, eşeklere, farelere, sıçanlara ve küçük bir grup yetersiz beslenen çocuğa verilen yeni ışınlanmış etin, kanda veya ilik hücrelerinde bariz kromozal bozukluklara, kemirgenlerde ise mutasyonal hasara yol açtığı bildirilmiştir (10).
Gıda ışınlaması A, C, E vitaminleri ve B kompleksi gibi belli başlı mikrobesinlerin kaybına yol açar (11). ABD Tarım Bakanlığı Tarım Araştırma Hizmetleri tarafından da kabul edildiği gibi bu kayıplar pişirmeyle daha da artar ve “kalorisi olmayan” yiyeceklerle sonuçlanır (12); bu nüfusun yetersiz beslenen kesimleri için çok önemli bir konudur. Radyasyon, insanların tüketmesi için uygun olmayan kokmuş balık gibi yiyeceklerin, kötü kokan bulaşıcı bakterilerin öldürülmesi suretiyle temizlenmesi amacıyla da kullanılmaktadır.
Kırmızı et ve tavuk etinin ışınlanmasına tam destek veren ABD Tarım Bakanlığı, kendi kendini denetleyecek Risk Analizi ve Kritik Kontrol Noktası (HACCP) kontrol programını savunarak sanayinin deregüle edilmesi ve özelleştirilmesi için harekete geçmiştir (13); Bakanlık et denetimini özelleştirmek amacıyla kural oluşturma sürecini 2000’in sonlarında başlatıyor. Ayrıca Enerji Bakanlığı da, askeri ve sivil nükleer yakıtların bertaraf etme maliyetini düşürmenin bir yolu olarak on yıllardır, sezyum nükleer atıkları için bir pazar sağlayan gıda ışınlamasını agresif bir şekilde savunmaktadır.
Topak izotoplar kullanan ışınlama tesisleri potansiyel olarak devasa bir pazar olması öngörülen ve ülkenin her yerine serpiştirilecek yüzlerce tesisin etrafında yaşayan halk için çok büyük bir tehlike arz edecektir; nükleer santrallerin tersine küçük olan bu tesisler çok az düzenlemeye tabi olup güvenli olması pek mümkün görünmemektedir. Ayrıca kobalt (Co-60) veya sezyum (Cs-137) izotoplarının düzenli olarak yenilenmesini gerektirecek ve nakliyesinden dolayı ülke çapında tehlikeye yol açacaktır. Lineer hızlandırıcılar radyoaktif izotoplar kullanan tesisler olmanın yanı sıra işçiler için de büyük tehlike oluşturmalarına rağmen hemen hemen hiç bir düzenlemeye tabi değildir (9, 14).
Işınlama sanayinin geçmişi en hafif deyimiyle parlak değildir. Bir önceki Enerji Bakanlığı Kıdemli Politika Danışmanı Robert Alvarez, Nükleer Düzenleme Komisyonu dosyaları, işçilerin fazla radyasyona maruz kalmaları ve tesis dışına radyasyon sızması hakkında değinilmeyen belgelerle dolu olduğu konusunda uyarılar yapmıştır (15). Garip bir şekilde, Çevre Koruma Kuruluşu (EPA) hâlâ, gıda ışınlama tesislerinin yerlerinin belirlemesinde Çevre Etki Değerlendirme raporu istememektedir.
Radyasyon ve tarım işletmelerinin ilgisi, kirlenmeyi kaynağında önlemek yerine iştah kabartıcı kirlenmiş yiyeceklerin temizlenmesi işine yönelmiştir (16). Aslında E. coli 0157 gıda zehirlenmesi geç kalınmış sıhhi koşulların iyileştirilmesiyle büyük ölçüde önlenebilir. İzdihamın azaltılması da dahil olmak üzere ahırların sıhhi hale getirilmesi, içme suyu dezenfeksiyonu ve sinek kontrolü sığır enfeksiyon oranlarını keskin bir şekilde düşürecektir . Ek olarak E. coli 0157 enfeksiyon oranları, hayvanlara standart sağlıksız nişastalı tahıl diyeti yerine ot verilmesi durumunda fiilen ortadan kalkabilecektir (17). Temizlik (sanitasyon), Walkerton’daki son E. coli 0157 zehirlenmesinde suçlanan besi yerlerinin atık sularındaki kirliliği de önleyecektir(18); bütün etler ışınlansa bile bu kirli sular tehlike saçmaya devam edecektir.
Karkas kirlenme oranlarının azaltılmasında, et paketleme tesislerindeki kesim öncesi, devirme sonrası ve içini boşaltma sonrası aşamalar oldukça kritiktir (16). Toplanmış karkasların E.coli 0157 ve Salmonella için test edilmesi ekonomik, pratik ve hızlıdır. Sıhhi et üretme maliyeti, muhtemel nükleer kazalar da dahil olmak üzere ışınlamanın tüketicilere yansıtılacak olan yüksek maliyetlerine göre önemsiz kalır. Ayrıca, ışınlanmış Amerikan yiyeceklerinin karşılaşabileceği muhtemel bir uluslararası yasaklama ve turizm gelirlerindeki kayıplar ilave maliyetler getirecektir.
Gıda ve radyasyon sanayileri, hükümet kuruluşları ve Kongreyi “elektronik olarak pastorize edilmiştir” etiketine verdiği destekle, yurttaşların bilme hakkını örtülü bir şekilde inkar etmekle suçluyoruz. Özel çıkarlara yanıt olarak etiketin sıhhileştirilmesi yerine Kongre, ülkenin gıda arzının ışınlanmasına değil temizliğine odaklanmalıdır.
Not: Bu makale, büyük ölçüde, Kanser Önleme Koalisyonu ve Kamusal Yurttaş’ın [Public Citizen] 6 Haziran 2000 tarihli elektronik basın duyurusunu esas almaktadır.
REFERANSLAR
1. Congress Pressures FDA For Softer Labeling Of Irradiated Foods. FDA Week, p. 9-10, May 12, 2000.
2. Federation of American Societies for Experimental Biology, Evaluation of The Health Aspects of Certain Compounds Found in Irradiated Beef. Report to the U.S. Army Medical Research and Development Command, Bethesda, MD, August 1977.
3. U.S. Food and Drug Administration. Recommendations for Evaluating the Safety of Irradiated Food. Final Report of FDA's Irradiated Food Committee. Washington, D.C., July 1980.
4. Epstein, S. S., and Gofman, J. W. Irradiation of food. Science 223:1354, 1984.
5. Sun, M. Science 223:1354, 1984.
6. van Gemert, M. Memorandum Re: Final Report of the Task Group for the Review of Toxicology Data on Irradiated Food. April 9, 1982.
7. van Gemert, M. Letter to New Jersey Assemblyman John Keller, October 19, 1993.
8. Public Citizen's Critical Mass Energy and Environment Program and the Cancer Prevention Coalition. A Broken Record: How the FDA Legalized and Continues to Legalize Food Irradiation Without Testing it for Safety. Special Report, October 2000.
9. Piccioni, R. Food irradiation: contaminating our food. Ecologist 18(2):48-55, 1988.
10. Vijayalaxmi, and Srikantia, S. G. A review of the studies on the wholesomeness of irradiated wheat conducted at the National Institute of Nutrition, India. Radiat. Phys. Chem. 34(6):941-952, 1989.
11. Murray, D. R. Biology of Food Irradiation. RSP Research Studies Press Ltd., Taunton, Somerset, England, 1990.
12. Food Chemical News, Irradiation compounds vitamin loss from cooking, ARS Reports. November 10, 1986, p. 42.
13. USDA Food Safety Inspection Service, Irradiation of Red Meat: A Complication of Technical Data for its Authorization and Control. International Consultative Group on Food Irradiation, August, 1996.
14. Trager, E. A. Review of events at large pool-type irradiators. Office of Analysis and Evaluation of Operational Data, U.S. Nuclear Regulatory Commission, Washington, D.C., March, 1989.
15. Alvarez, R. Food irradiation: 50 years of hollow promises. Bull. Atom. Sci. 2000, in press.
16. Elder, R. O. et al. Correlation of enterohemorrhagic E.coli 0157 prevalence in feces, hides and carcasses of beef cattle during processing. Proc. Nat. Acad. Sci. 97(7):2999-3003, 2000.
17. Diaz-Gonzalez, F. et al. Science 281:1666-1668, 1998.
18. Analysis of Ontario E.coli Walkerton pollution disaster. The Gallon Environmental Letter, Montreal, Quebec, May 2000.
DESTEKLEYENLER
Robert Alvarez, Former Senior Policy Advisor to the Secretary of Energy and Executive Director the STAR Foundation
Kenny Ausubel, Collective Heritage Institute/Bioneers, Santa Fe, NM
Dr. Neal Barnard, President Physicians Committee for Responsible Medicine, Washington, DC
Tewolde Berhan and Sue Edwards, Institute for Sustainable Development, Addis Ababa, Ethiopia
Dr. Rosalie Bertell, International Institute of Concern for Public Health, Toronto, Canada
Barbara Brenner, J.D. Executive Director Breast Cancer Action, San Francisco, CA
Dr. Barry Castleman, Environmental Consultant, Baltimore, MD
Vera Chaney, Green Network, Leyden, Colchester, Essex, U.K.
Citizens Concerns, USA
Ronnie Cummins, National Director Organic Consumers Association, Little Marais, MN
Dr. Donald Dahlsten, Professor and Associate Dean, University of California, Berkeley, CA
Dr. Robert Elder, Senior Microbiologist Neogen Co., Lansing, MI, formerly Senior Scientist Agricultural Research Service, USDA
Margarita Florez, Instituto Latinoamericano de Servicios Legales (ILSA), Columbia
Dr. John Gofman, Emeritus Professor Molecular and Radiation Biology, University of California, Berkeley, CA
Edward Goldsmith, M.A., Publisher and Editor The Ecologist,
London, U.K.
Dr. Jay M. Gould, Director Radiation and Public Health Project, USA
Randall Hayes, President Rainforest Action Network, USA
Luc Hens, M.D., Professor Department of Human Ecology, Brussels Free University, Belgium
Dr. Mae-Wan Ho, Director Institute of Science in Society, The Open University, Milton Keynes, U.K.
Jeffrey A. Hollender, President Seventh Generation, Burlington, VT
Dr. Vyvyan Howard, Professor Pathology, University of Liverpool, U.K.
S. M. Mohamed Idris, President, Consumers' Association of Penang, Sahabat Alam Malaysia (Friends of the Earth Malaysia) and Institute Masyarakat Berhad, Penang, Malaysia
Martin Khor, Director Third World Network, Penang, Malaysia
Dr. David Kriebel, Professor Epidemiology, University of Massachusetts, Lowell, MA
Lynn Landes, Founder and Director Zero Waste America, Yardley, PA
Dr. Marvin Legator, Professor Preventive Medicine, University of Texas, Galveston, TX
Rabbi Michael Lerner, Ph.D., Editor TIKKUN Magazine, San Francisco, CA
Dr. William Lijinsky, former Director Chemical Carcinogenesis, Frederick Cancer Research Center, MD
Dr. E. Lichter, Professor Community Medicine, University of Illinois Medical School, Chicago IL
Dr. Donald Louria, Chairman Department Preventive Medicine, New Jersey Medical School, Newark, NJ
Dr. Sheldon Margen, Emeritus Professor Public Health Nutrition, University of California, Berkeley, CA and Chairman of the Berkeley Wellness Letter
George Monbiot, Health and Science Columnist, The Guardian, London, U.K.
Raymond Monbiot, Fellow of the Marketing Society, London, U.K.
Dr. Vicente Navarro, Professor Health and Public Policy, The Johns Hopkins University, Baltimore, MD, and Professor Political and Social Sciences, University Pompeu Fabra, Spain
Dr. Herbert L. Needleman, Professor Pediatrics and Psychiatry, University of Pittsburgh, Pittsburgh, PA
Debbie Ortman, National Field Organizer, Organic Consumers Association, Duluth, MN
Dr. Peter Phillips, Professor Sociology, Sonoma State University, Rohnert Park, CA
Dr. Robert Rinehart, Emeritus Professor Biology, San Diego State University, CA
Dr. Janette Sherman, Research Associate Radiation and Public Health Project, and Adjunct Professor Department of Sociology, Western Michigan University, MI
Dr. Vandana Shiva, Director Research Foundation for Science, Technology and Natural Resource Policy, Dehradun, India
Dr. George Tritsch, Cancer Research Scientist, Roswell Park Memorial Institute, New York State Department of Health, NY
Stephen L. Tvedten, CEO Get Set, Inc., President of the Institute of Pest Management, Marne, MI
Dr. Vijayalaxmi, Associate Professor Department Radiation Oncology, University of Texas Health Science Center, San Antonio, TX
Frank D. Wiewel, President People Against Cancer, Otho, IA
Dr. Gesa Staats de Yanes, Professor Fetal and Infant Pathology, University of Liverpool, U.K.
Dr. Quentin Young, past President American Public Health Association, Chicago, IL