Bugün Amerikalı tarihçi Howard Zinn’in 87 yaşında hayata veda ettiğini öğrendim. Tesadüf eseri şu sıralar yazarın ünlü eseri “Amerikan Halklarının Tarihi”nin gençler için Rebecca Stefoff tarafından adapte edilmiş versiyonunu okuyordum.  Okurken de çocuklarımıza Türkiye tarihi ile ilgili olarak okutabileceğimiz buna benzer bir kitap olmaması nedeniyle hayıflanıyordum. Zinn bu kitabında Kolomb’un Karayipler’e ayak basmasından günümüzdeki Irak işgaline kadar Amerikan  yayılmacılığının tarihini gençlerin ve çocukların anlayabileceği bir dille anlatıyor. Anlatırken de, tarihi büyük adamların ve devletlerin gözünden değil, yoksul göçmenlerin, kölelerin ve siyahların, Amerikan yerlilerinin, Amerikan işçi sınıfının ve  Amerika’nın işgal ettiği yerlerdeki yoksul halkların gözünden anlatıyor. Tarih yazımının hiçbir zaman tam objektif bir iş olamayacağını, kimin tarafında olduğunuzun tarihe bakışınızı etkileyeceğini söylüyor.

 Howard Zinn, Brooklyn’de bir işçi ailesinin çocuğu olarak dünyaya geldi. Gençliğinde işçi olarak çalıştı, II. Dünya savaşı sırasında bombardıman uçağı pilotu olarak Amerikan Hava Kuvvetleri’e katıldı. Savaş karşıtı görüşlerinin bu yıllarda, sivil  hedeflerin bombalanması yönünde aldığı emirlerle oluştuğu söylenir. Daha sonra New York Üniversitesi’nde tarih okudu ve Columbia Üniversitesi’nde tarih doktorasını tamamladı.

 Howard Zinn Amerikan emperyalizminin aslında 20. yy’ın ikinci yarısında ortaya çıkan bir olgu olmadığını, aslında Amerika’nın kuruluşunun kolonyal yerleşimcilerin özgürlük mücadelesinden çok bir emperyal planın ilk adımı olduğunu öne  sürdü. ABD’nin sürekli genişleyerek güvenliğini sağlamayı hedefleyen bir emperyal güç olduğunu vurguladı ve bu perspektifle Amerikan muhalif entelektüellerin Amerikan dış politikasına ilişkin söyleminin oluşmasına büyük katkıda bulundu.

 Howard Zinn Vietnam savaşı sırasında bir aktivist olarak sokak eylemlerine katıldı. 1967 yılında yazdığı “The Logic of Withdrawal” [Geri Çekilmenin Mantığı] kitabı savaş karşıtı hareketin benimsediği temel argümanları sağladı. ABD hükümetinin Vietnam savaşı sırasında yaptığı planlamaların ve aldığı kararların iç yüzünü açığa çıkartan Pentagon Belgeleri Daniell Elsberg adlı bir görevli tarafından içeriden sızdırıldı ve Zinn’e teslim edildi. Zinn ve Chomsky birlikte bu makaleleri yayına hazırladılar ve belgeler hem New York Times ‘da tefrika edildi hem de 1972’de dört cilt olarak basıldı ve buna Zinn ve Chomsky’nin yorumlarını içeren beşinci cilt eklendi.

Zinn belgeleri sızdıran Ellsberg’in vatana ihanet suçu ile yargılandığı mahkemede yaptığı tanıklıkta belgelerde ABD’nin güvenliğini tehlikeye atacak bir şey olmadığını, belgelerin yayınlanmasının yalnızca hükümetin halka söylediği yalanları ifşa ettiğini, bu nedenle hükümet için bir utanç kaynağı olduğunu söyledi.

Zinn, Irak savaşlarına ve Amerika’nın Irak’ı işgal etmesine de muhalefet etti. Savaş öncesinde ve sırasında savaşın içyüzünü anlatan pek çok makale yazdı. Irak işgalinin de Vietnam işgali gibi ancak ABD içindeki muhalefetin yükselmesi ile sonlandırılabileceğine inandı.

Howard Zinn muhalif bir akademisyen ve entelektüel olarak Chomsky ile birlikte Amerikan muhalif entelektüel hareketinin şekillenmesinde ve donanımında en önemli katkıyı sağlamış kişilerden birisi olarak tarihteki yerini aldı. Yaptığı iş gerçekten çok önemliydi. Tarihi devletler ve devlet adamları etrafında dönen tezgâhların anlatıldığı sıkıcı bir metin olmaktan çıkartıp ezilenle kendi tarihlerini anlattı.

Türkiye’de böyle bir çalışmaya çok gereksinim var derken biraz Türkiye tarihine ilişkin kendi bakış açımı şekillendiren kitaplarla Zinn’in Amerikan Halklarının Tarihi'ni kıyaslıyorum. Örneğin Yalçın Küçük’ün Türkiye Üzerine Tezler’inin Türk modernleşmesini ve Cumhuriyetin kuruluşunu anlattığı bölümleri esasen bir İttihat Terakki Partisi ve devamında Cumhuriyet Halk Partisi tarihidir. Kürtler ve Ermenilerin başına gelenler anlatılır tabii ki, ancak bu halklar nesnedir, kırım onların başlarına gelen bir şeydir. Mete Tunçay’ın Türkiye Cumhuriyeti'nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması da aynı bakış açısından muzdariptir. İsmail Beşikçi’nin kitapları Kürt hareketinin donanımına çok katkıda bulunsa da tarihi Kürtler tarafından anlatan eserler olduğu tartışmalıdır.

Daha da önemlisi girişte de değindiğim gibi, Türkiye tarihine ilişkin olarak çocuklarımıza okutabileceğimiz bir kitap ne yazık ki yok. İşte Zinn’in Amerikan halklarına verdiği en büyük armağan böyle bir kitap yazmış olması. Böyle bir kitabı yazmış olmasının arkaplanı aktivist kişiliğinde ve her dönemde Amerikan dış politikasına ve emperyal yayılmacılığına karşı giriştiği eylemlerde aranmalıdır.